اظهارنامه مالیات بر ارزش افزوده به تمامی کالا و خدماتی تعلق می‌گیرد که در برابر پول در داخل یک کشور داد و ستد می‌شوند. بنابراین، ارزش افزوده تمامی خدمات و کالاها (به جزء موارد استثنا که بنا بر قوانین سازمان امور مالیاتی کشور، معاف از پرداخت مالیات‌اند.) با این ویژگی گفته شده، باید به واحدهای امور مالیاتی مربوطه مالیات بر ارزش افزوده خود را پرداخت کنند.
مالیات بر ارزش افزوده به چه معناست؟
مالیات بر ارزش افزوده در واقع جزء مالیات‌های غیر مستقیم می‌باشد که برای محاسبه آن باید خط تولید تا مصرف یک کالا یا خدمات را دنبال کرده و سپس بعد از محاسبه آن، مودی که در اینجا مصرف کننده نهایی است باید آن را پرداخت نماید.
اظهارنامه مالیات بر ارزش افزوده در چه کشورهایی اجرایی می‌شود؟
در حال حاضر مالیات بر ارزش افزوده در بیش از ۱۶۰ کشور جهان عملیاتی شده است. کشورهایی که از لحاظ توسعه، به سه دسته کشورهای در حال توسعه، توسعه یافته‌ها و کمتر توسعه یافته و همچنین کشورهایی که از منظر اقتصادی، دارای اقتصاد اسلامی یا سرمایه داری و یا کمونیستی باشند روش مالیات بر ارزش افزوده را اجرایی می‌کنند. بنابراین، داریم کشورهایی که از این نوع روش مالیات‌گیری استفاده نمی‌کنند. مثل بحرین، آنگولا و کوبا.
دلایل اجرایی شدن و تنظیم اظهارنامه مالیات بر ارزش افزوده چیست؟
- تامین کردن درآمدهای مالیاتی پایدار
- شفاف سازی کردن مبادلات اقتصادی و آشکارسازی بخش‌های اقتصادی زیر زمینی.
- کاهش دادن فشار مالیاتی از دوش مولد کنندگان و هدایت کردن آن به سمت مصرف کننده‌گان.
- گسترش عدالت مالیاتی و امکان انجام مستندسازی فعالیت‌های اقتصادی.
- نظارت و کنترل بیشتر بر قیمت‌ها.
- رهایی از وابستگی به اقتصاد تک محصولی (نفت).
منظور از پایه‌های مالیاتی چیست؟
اصولاً هر آنچه که نرخ مالیاتی بر روی آن اعمال شود را پایه‌های مالیاتی می‌گویند. مثل مالیات بر درآمد (درآمد مشاغل، حقوق، شرکت‌ها) مالیات بر دارایی (مالیات بر نقل و انتقال، املاک، ارث) و مالیات بر مصرف که ارزش افزوده جزء این دسته از پایه مالیاتی می‌باشد.
مواردی که مطابق ماده ۱۲ قانون مالیات‌های مستقیم معاف از پرداخت مالیات بر ارزش افزوده هستند:
- محصولات کشاورزی فرآوری نشده.
- دام و طیور زنده، آبزیان و زنبور عسل و همچنین خوراک دام و طیور.
- انواع کود و سم بذر و نهال.
- کالاهای اصلی مثل آرد، برنج، قند و شکر ،سویا، روغن.
- کتاب و مطبوعات، دفاتر تحریر و انواع کاغذ چاپ
- اموال غیر منقول و انواع دارو، لوازم مصرفی و خدماتی.
- کالاهایی اهدایی به صورت بلاعوض به وزارتخانه‌ها، موسسات دولتی و نهادهای عمومی غیر دولتی.
- خدمات حمل و نقل عمومی مسافری برون شهری و درون شهری، جاده‌ای و ریلی و هوایی و دریایی.
نکته: به طور کلی هدف این نوع از معافیت های مالیاتی، کاهش فشار بر اقشار کم درآمد و کاهش هزینه‌های اجرایی و هزینه وصول مالیات است.
روش محاسبه مالیات بر ارزش افزوده:
مالیات بر ارزش افزوده در کشورهای مختلف با هم متفاوت است. برای مثال برای محاسبه کردن مالیات بر ارزش افزوده در جهان، امور مالیاتی برای محاسبه ارزش افزوده از چهار روش، تجمعی مستقیم، روش تجمعی غیر مستقیم، روش تفریقی مستقیم و تفریقی غیر مستقیم استفاده می‌کنند. که شرح هر یک به صورت زیر می‌باشد:
روش تجمعی مستقیم:
در این روش نرخ مالیاتی بر ارزش افزوده (t) را در مجموع عوامل ارزش افزوده یک فعال اقتصادی، ضرب می‌کنیم تا میزان مالیات بر ارزش افزوده محاسبه شود.این روش، به دلیل مشکل بودن محاسبه کردن هر یک از عوامل،(دستمزد، اجاره، سود، استهلاک، بهره)، برای بنگاه، مورد استفاده هیچ یک از نظام مالیات بر ارزش افزوده در جهان نیست.
VAT=t(استهلاک + سود + اجاره + بهره + دستمزد)
روش تجمعی غیر مستقیم:
در این روش نرخ مالیاتی بر ارزش افزوده (t)، جداگانه در تک‌تک عوامل ارزش افزوده ضرب کرده و سپس حاصل تمامی ارقام ضرب شده در هم را، با هم جمع می‌بندیم. این روش همانند روش تجمعی مستقیم چندان مورد استفاده قرار نمی‌گیرد.
VAT=t(دستمزد)+t(بهره)+t(اجاره)+t(سود)+t(استهلاک)
روش تفریقی مستقیم:
در این روش نرخ مالیاتی بر ارزش افزوده را در تفاضل بین فروش و خرید یک بنگاه ضرب شده و سپس میزان مالیات بر ارزش افزوده قابل پرداخت را معلوم می‌کند.
VAT=t(خرید – فروش)
روش تفریقی غیر مستقیم:
در این روش نرخ مالیات در هر یک از مقادیر فروش و خرید ضرب شده و حاصل‌ضرب آنها را از یکدیگر کم می‌کنیم.
VAT=t(فروش)-t(خرید)
استفاده از هر یک از روش‌های تجمعی و تفریقی، یک جواب برای مالیات بر ارزش افزوده را می‌دهد اما از آنجایی که مستند سازی فعالیت‌های اقتصادی مهم بوده در کشورهای که به اقتصاد زیر زمینی مبتلا هستند. عموماً روش تفریقی غیر مستقیم بیشتر به کار برده می‌شود.
روش محاسبه مالیات بر ارزش افزوده در ایران:
در ادبیات مالیات بر ارزش افزوده، به روش تفریقی غیر مستقیم، روش صورتحساب هم گفته می‌شود. یعنی در هنگام خرید، نهادهای که مشمول مالیات‌اند علاوه بر بهای مواد اولیه، حاصل‌ضرب نرخ مالیات بر ارزش افزوده در بهای کالای خریداری شده به فروشنده داده می‌شود. و در هنگام فروش، علاوه بر بهای محصول مشمول مالیات، حاصل‌ضرب نرخ مالیات بر ارزش افزوده در بهای کالای فروخته شده را از خریدار اخذ می‌کند.
و همچنین در این نوع روش محاسبه، در پایان هر دوره مالیاتی، فروشنده مابه‌التفاوت مالیات بر ارزش افزوده پرداختی در زمان خرید مواد اولیه با مالیات بر ارزش افزوده گرفته شده در زمان فروش محصولات به صورت دوره‌ای به سازمان امور مالیاتی می‌پردازد.
برای مثال یک تولید کننده بخاری، برای تولید بخاری وظیفه دارد که بر روی تمامی نهاده‌ها و عوامل تولیدی به کار رفته در تولید بخاری به عنوان ورودی به نرخ‌های تعیین شده، مالیات بر ارزش افزوده را بعد از تنظیم آن پرداخت نماید. و در هنگام عرضه بخاری موظف است که به نرخ مالیات بر ارزش افزوده از ماخذ فروش بخاری، مالیات بر ارزش افزوده را وصول کند و سپس، پس از کسر مالیات بر ارزش افزوده پرداختی مابه‌التفاوت را در طی دوره‌های سه‌ماهه و در طی تنظیم اظهارنامه ارزش افزوده به حساب‌های اعلامی از سوی سازمان امور مالیاتی کشور، پرداخت نماید.
چه کسانی مشمول پرداخت مالیات بر ارزش افزوده می‌باشند:
- صاحبان گارگاه صنعتی اعم از صنفی و غیر صنفی.
- فروشندگان طلا و جواهر.
- فروشندگان آهن آلات.
- صاحبان تالارهای پذیرایی و رستوران‌ها.
- صاحبان هتل و هتل‌های یک ستاره و دوستاره و هتل آپارتمان.
- صاحبان نمایشگاه‌ها و فروشگاه‌های خودرو و بنگاه‌های معاملات املاک.
- صاحبان تعمیرگاه مجاز خودرو
- صاحبان دفاتر اسناد رسمی.
- صاحبان سینماها، تماشاخانه‌ها و مکان‌های تفریحی و ورزشی.
مزایای وقوع مالیات بر ارزش افزوده:
در حال حاضر از جمله کارکردهای تنظیم اظهارنامه مالیات بر ارزش افزوده و پرداخت آن می‌توان به درآمدزایی و شفاف سازی آن اشاره کرد.
درآمدزایی:
یکی از ویژگی‌های مالیات بر ارزش افزوده آن است که با فاصله کمی از مصرف و همزمان با بودجه جاری محقق شده و در همان سال وصول می‌گردد. اما در قانون مالیات‌های مستقیم تاخیرهای فراوانی در سال وقوع تا سال وصول وجود دارد که با توجه به ظرفیت این پایه مالیاتی در قوانین بودجه سالانه و درآمد تولید ناخالص داخلی کشور مالیات قابل وصول از این محل توسط دستگاه‌های مربوطه در قوانین بودجه سالانه، کل کشور پیش بینی و پس از تصویب توسط مجلس شورای اسلامی برای اجرا ابلاغ می‌شود.
بنابراین، برخلاف سایر منابع مالیاتی، مالیات بر ارزش افزوده هر سال با توجه به پیش بینی تولید ناخالصی داخلی سال بعد محاسبه و به عنوان هدف سازمان امور مالیاتی کشور در قوانین بودجه تعیین می‌گردد.
شفاف سازی:
مالیات و عوارض، ارزش افزوده در واقع نوعی مالیات بر مصرف است که پرداخت کننده آن خریداران کالا و خدمات می‌باشد. این مالیات و عوارض بر دوش مصرف کنندگان بوده و هیچگونه وجهی از محل درآمدها یا فروش پرداخت نمی‌گردد. برای همین، اجرای صحیح مالیات بر ارش افزوده موجب پیوند مبادلات اقتصادی و شفاف سازی فعالیت‌های اقتصادی و در نتیجه نظارت بر جریان کالا و خدمات در اقتصاد ملی شده و باعث افزایش نظم و انضباط اقتصادی در درون کشور و همچنین سبب پیدایش و حذف بی‌نظمی تمامی جریان نادرست در بازارهای اقتصادی کار، کالا، پول، سرمایه شده است.
چگونگی وصول مالیات:
وصول مالیات با صدور و ابلاغ برگ قطعی مالیات به مودی یا مودیان شروع شده و در ادامه مودی برای پرداخت آن باید به واحدهای مالیاتی مربوطه مراجعه کرده و نسبت به پرداخت آن اقدام نماید. که در صورت عدم توجه مودی به پرداخت مالیات، امکان جریمه شدن و ابلاغ برگ‌های اجراییه برای وی وجود خواهد داشت.
بعضی از وظایف مودیان در برابر تنظیم اظهارنامه مالیات بر ارزش افزوده:
مودیان مکلفند به ترتیبی که سازمان امور مالیاتی کشور تعیین و اعلام می‌نماید نسبت به ارائه اطلاعات درخواستی سازمان مذکور و تکمیل فرم‌های مربوطه اقدام و ثبت نام نمایند. (ماده ۱۸ قانون ارزش افزوده)
مودیان مالیاتی مکلفند اظهارنامه هر دوره مالیاتی را طبق نمونه و دستورالعملی که توسط سازمان امور مالیاتی کشور تعیین و اعلام می‌شود حداکثر ظرف پانزده روز از تاریخ انقضاء هر دوره به ترتیب مقرر تسلیم و مالیات متعلق به دوره را پس از کسر مالیات‌هایی که طبق مقررات این قانون پرداخت کرده‌اند و قابل کسر می‌باشد در مهلت مقرر مذکور به حسابی که توسط وزارت امور اقتصادی و دارایی (خزانه داری کل کشور) تعیین و توسط سازمان امور مالیاتی کشور اعلام می‌گردد، واریز نمایند. (ماده ۲۱ قانون ارزش افزوده)
گرفتن مشاوره برای تنظیم اظهارنامه مالیات بر ارزش افزوده:
و در آخر مودیانی که با نحوه تنظیم اظهارنامه مالیات بر ارزش افزوده آشنایی ندارند و یا اینکه در تنظیم آن با مشکل روبه‌رو شده‌اند می‌توانند با مشاوره گرفتن از مشاوران و متخصصین امور مالیاتی، اقدام به تهیه آن نمایند.
به قلم محمدرضا شهنانی، مشاور مالی و اقتصادی
