همان‌طور که در مقاله قبل به موضوع ارزش افزوده اشاره شد، منظور از مالیات بر ارزش افزوده در واقع قیمتی است که در هر مرحله از تولید، به کالای تولیده شده اضافه می‌شود. به عنوان مثال، در فرایند تبدیل درخت به مبل یا صندلی، در هر مرحله از تولید این کالا (درخت به تخته، و تبدیل تخته به مبل و صندلی)، ارزشی به آن افزوده می‌شود. که در نهایت مصرف کننده نهایی، آن را پرداخت می‌کند.
تاریخچه اجرایی شدن مالیات بر ارزش افزوده در ایران:
مالیات بر ارزش افزوده؛ تنها مالیاتی است که روند نزولی ندارد. بلکه در اکثر کشورهای اروپایی و توسعه یافته رشد قابل توجهی داشته است. شروع مالیات‌گیری، به روش افزوده، از کشورهای توسعه یافته قاره اروپا آغاز شده است.
با اینکه پرداخت این نوع مالیات در اکثر کشورهای جهان، قدمت ۶۰ ساله دارد. اما در ایران قدمت آنچنانی ندارد، زیرا فرایند تصویب قانون مالیات بر ارزش افزوده در کشور ایران به سال ۱۳۶۶تا ۱۳۸۷ می‌رسد. که اجرایی شدن آن به مهرماه سال ۱۳۸۷ برمی‌گردد. که در آن سازمان امور مالیاتی برای جلوگیری از چالش و اجرای بهتر آن در بین شهروندان حقوقی و حقیقی، قانون مالیات بر ارزش افزوده را به تدریج و به صورت مرحله‌ای عملی کرد.
نحوه محاسبه مالیات بر ارزش افزوده چگونه است؟
مشمولانی که موظف به پرداخت مالیات بر ارزش افزوده هستند. باید در پایان هر دوره سه ماهه، اظهارنامه ارزش افزوده خود را تهیه کرده و سپس آن را برای اداره سازمان امور مالیاتی کشور ارسال نماید. اجازه بدهید برای درک بهتر محاسبه مالیات بر ارزش افزوده برای بار دوم از یک مثال کمک بگیریم.
فرض کنید یک کسب و کار یا فعال اقتصادی قصد دارد، ماده خامی را با قیمت ۱۰۰۰تومان به یک شرکت تولیدی بفروشد. در این مرحله فروشنده ماده خام برای محاسبه مالیات بر ارزش افزوده مال فروخته شده، باید متناسب با نرخ مصوب رایج در هر سال (۹ درصد) مالیات را محاسبه کرده و به قیمت کالا اضافه کند. یعنی فروشنده ماده خام خود را به قیمت ۱۰۹۰تومان به تولید کننده می‌فروشد. حال تولید کننده بعد از آنکه ماده خام خریداری شده را تبدیل به یک کالای خاصی نمود. قصد دارد آن را به قیمت ۱۲۰۰ تومان به یک عمده فروش، بفروشد. از آنجایی که تولید کننده هم باید ارزش افزوده را محاسبه و به قیمت کالا اضافه کند. او می‌تواند کالا را به قیمت ۱۳۰۸ تومان به شخص عمده فروش بفروشد.
در ادامه این روند؛ عمده فروش نیز قصد دارد ۱۰۰ تومان روی قیمت کالا بگذارد. و آن را به قیمت ۱۳۰۰ تومان به خرده فروش، بفروشد. خرده فروش نیز باید مالیات بر ارزش افزوده را مطابق با نرخ ۹ درصد محاسبه و ۱۱۷ تومان را به عنوان ارزش افزوده در نظر بگیرد. بنابراین، عمده فروش در فاکتور خود، قیمت فروش را ۱۳۰۰ تومان و مالیات بر ارزش افزوده را ۱۱۷ تومان درج می‌کند و در نهایت کالا را به قیمت ۱۴۱۷ تومان به خرده فروش می‌فروشد. (سازمان امور مالیاتی کشور)
ویژگی‌های مالیات بر ارزش افزوده:
مالیات بر ارزش افزوده، جزء مالیات‌های غیرمستقیم است که مصرف کننده (خریدار) آن را به همراه بهای خرید اجناس و خدمات می‌پردازد.
در اجرای مالیات بر ارزش افزوده، مودیان برای استفاده از اعتبار مالیاتی، ملزم به ارائه فاکتور هستند. که این امر زمینه‌ای برای برآورد کردن میزان معاملات و حجم مبادلات بنگاه‌های اقتصادی در تولید ناخالص ملی خواهد بود.
مالیات بر ارزش افزوده، به دلیل کاهش فرار مالیاتی و کمتر بودن نرخ آن در مقایسه با سایر مالیات‌ها با پایه محدود، منبع درآمد مطمئنی برای دولت ایجاد کرده است.
از آنجایی که در سیستم مالیات بر ارزش افزوده، نسبت مالیات از نقطه آغاز زنجیره تولیدی تا پایان آن، قابل ردیابی است هر گونه عدم پرداخت مالیاتی توسط مودیان به آسانی قابل شناسایی می‌باشد.
پدیده قاچاق یکی از اصلی‌ترین بخش‌های اقتصاد پنهان است که مشمولان برای پرداخت نکردن مالیات کالا از هر شیوه و روشی استفاده می‌کنند. بنابراین، اجرایی شدن مالیات بر ارزش افزوده دلیلی برای کاهش قاچاق کالاهای غیر مجاز نظیر مواد مخدر و خوراکی‌های حرام شد.
پرداخت مالیات بر ارزش افزوده چه مزایای دارد؟
با اجرایی شدن پرداخت و محاسبه مالیات بر ارزش افزوده، بسترهای رونق اقتصادی و گسترش زیرساخت‌های عمرانی و خدمات عمومی دیگر، برای هر کشور فراهم می‌گردد. جالب است بدانید که از این ۹ درصد مالیات بر ارزش افزوده، ۳ درصد به شهرداری‌ها و دهیاری‌های هر منطقه داده می‌شود. و ۱ درصد آن به حوزه سلامت و درمان.
از دیگر مزایای مالیات بر ارزش افزوده:
گسترش یا پوشش پایه مالیاتی: مالیات بر ارزش افزوده بخشی از فعالیت‌های اقتصادی مثل مالیات بر فروش که امری دشوار است را تحت پوشش خود قرار می‌دهد.
افزایش درآمدهای مالیاتی: به دلیل پوشش گسترده اقتصادی، درآمدهای مالیاتی به نحو چشمگیری افزایش می‌یابد.
کاهش هزینه اخذ مالیات: این نوع تنظیم مالیات، حالت خود اجرایی دارد. یعنی هزینه‌های جمع آوری در مقایسه با سایر روش‌های اخذ مالیات کاهش پیدا کند.
همچنین مالیات بر ارزش افزوده موجب کاهش مالیات مضاعف، کاهش فرارهای مالیاتی و کاهش وقفه زمانی پرداخت مالیات می‌شود.
کاهش فاصله طبقاتی: در بین انواع مختلف مالیات، مالیات بر ارزش افزوده بیشترین تاثیر را بر توزیع عادلانه ثروت و نیز کاهش فاصله طبقاتی داشته است. و همچنین، اقتصاددانان از آن به عنوان کاراترین نوع مالیات نام می‌برند. زیرا در مالیات بر ارزش افزوده مقدار پرداخت مالیات رابطه مستقیم با میزان مصرف دارد.
نحوه پرداخت مالیات بر ارزش افزوده:
روش مالیات پرداخت مالیات بر ارزش افزوده در حال حاضر، بعد از تنظیم آن در دوره‌های فصلی به صورت خود اظهاری (یعنی شخص مودی، شخصاً اطلاعات مالی، نظیر سود و زیان و بدهی خود را تقدیم سازمان امور مالیاتی می‌دهند.) می‌باشد.
تاثیر ارزش افزوده و نحوه محاسبه آن بر کسب و کارها:
از آنجایی که امروزه در هر کشوری، به خصوص کشورهای در حال توسعه، بهبود فضای کسب و کارها و اجرایی کردن سیاست‌های مناسب و مختلف برای دریافت مالیات، باعث شده که در آن کشور نه تنها تعداد کارآفرینان بیشتر شود. بلکه شرایط اقتصادی جامعه رشد کرده و میزان اشتغال زایی افراد با رشد فضای کسب وکارها، و همچنین جذب سرمایه گذار خارجی در ایجاد پروژه‌ها و طرح‌های سنگین و سبک راحت‌تر و افزایش پیدا کند.
همان طور که در پاراگراف قبلی نیز اشاره کردیم، مالیات بر ارزش افزوده، به عنوان مالیات غیر مستقیم بر مصرف کالاها و خدمات وضع و در بیشتر کشورهای جهان اجرا می‌شود. که اجرای آن، سبب شفاف سازی در مبادلات اقتصادی و برقراری عدالت مالیاتی برای نظام‌های اقتصادی یک کشور خواهد شد.
منظور از فرار مالیاتی چیست؟
همان‌طور که می‌دانید از مهم‌ترین منابع درآمدی دولت‌ها مالیات است که علاوه بر این که بخش عمده‌ای از هزینه‌ها را تامین می‌کند به عنوان ابزار مناسب سیاست گذاری مالی برای کنترل و ایجاد ثبات اقتصادی، نیز به کار گرفته می‌شود. بنابراین، هر گونه تلاش غیرقانونی برای عدم پرداخت مالیات، مانند ندادن اطلاعات کافی از اموال و دارایی یا مخفی کردن آن‌ها از سوی مودیان را فرار مالیاتی می‌گویند.
نکاتی در مورد قوانین پرداخت مالیات برای مودیان:
ماده ۱۰۵ قانون مالیات و برخی از تبصره‌هایی، که مودیان باید با آن‌ها آشنایی داشته باشند. عبارت‌اند از:
جمع درآمد شرکت‌ها و درآمد ناشی از فعالیت‌های انتفاعی سایر اشخاص حقوقی که از منابع مختلف در ایران یا خارج از ایران تحصیل می‌شود، پس از وضع زیان‌های حاصل از منابع غیرمعاف و کسر معافیت‌های مقرر به استثنای مواردی که طبق مقررات این قانون دارای نرخ جداگانه‌ای می‌باشد، مشمول مالیات به نرخ بیست و پنج درصد (۲۵%) خواهند بود. (ماده ۱۰۵)
تبصره۳ از ماده ۱۰۵ قانون مالیات: مالیات‌هایی که قبلاً توسط اشخاص حقوقی اعم از ایرانی و خارجی، با احتساب مالیات بردرآمد و با رعایت قوانین مربوط به مالیات کسر و مازاد آن قابل دریافت می‌باشد.
تبصره ۴ از ماده ۱۰۵ قانون مالیات: اشخاص حقوقی و حقیقی، نسبت به سود سهام دریافتی از شرکت‌های سرمایه پذیر مشمول پرداخت مالیات دیگری نخواهند بود.
تبصره ۵ از ماده ۱۰۵ قانون مالیات: در مواقعی که به موجب قوانین مصوب وجوهی تحت عناوین دیگری غیر از مالیات بردرآمد از مأخذ درآمد مشمول مالیات اشخاص قابل وصول باشد، مالیات اشخاص پس از کسر وجوه مزبور به نرخ مقرر مربوط محاسبه خواهد شد.
اگر در مالیات بر ارزش افزوده به مشکل برخوردیم، سراغ چه کسانی برویم؟
گستردگی و پیچیدگی که در قوانین و تبصره‌های مالیات وجود دارد مودی را تا حدی مجبور می‌کند که برای مشکلاتی که ممکن است در پرداخت یا عدم پرداخت مالیات با آن روبه‌رو شده باشد. وی را به مشاوره گرفتن از کارشناسان و متخصصان امور مالیاتی سوق دهد. زیرا در موارد متعددی دیده شده، که مودی از میزان مالیاتی که برای آن‌ها تعیین شده است گله‌مند و تقاضای شکایت دارند.
ویژگی‌هایی که یک مشاور مالیاتی باید داشته باشد:
- یک وکیل یا مشاور مالیاتی نه تنها باید به قوانین مالیاتی مسلط باشد. بلکه باید با مطالعه مستمر از تغییرات قوانین و تبصره‌های مالیات آشنا شوند.
- یک مشاور مالیاتی باید وقت شناس باشد و پرونده مالیاتی خود را تا حصول نتیجه مطلوب پیگیری نماید.
- فن بیان و قدرت کلام یک وکیل مالیاتی، از جمله مهم‌ترین ویژگی‌های است که یک مودی باید در هنگام استخدام مشاور به آن توجه کند.
به قلم محمدرضا شهنانی، مشاور مالی و اقتصادی